Yeni meydana getirilen bir bilimsel emek verme, entelektüel görünümlü “zırvalıkları” benimsemeye daha açık olanların daha düşük zekâya haiz olduklarını, daha azca yansıtıcı düşündüklerini*, ek olarak komplo teorilerine, doğaüstü vakalara ve alternatif tıbba inanmaya daha çok eğilimli olduklarını ortaya koydu.
Kanada, Ontario’daki Waterloo Üniversitesi’nden doktora talibi Gordon Pennycook ve ekibinin 300′e yakın katılımcıyla gerçekleştirdiği emek verme Judgment and Decision Making (Muhakeme ve Karar Verme) dergisinde, “On the reception and detection of pseudo-profound bullshit” (Derinlikli görünen zırvalığın algılanması ve tespiti üstüne) adıyla yayımlandı. Makalede “zırvalık” (bullshit) kelimesinin tam olarak 200 kez geçmesi de ayrı bir üstün dereceli sayılabilir.
Zırvalığı tanımlamak oldukça çetrefilli bir iş fakat Pennycook ve ekibi makalede bunu en iyi şekilde yapmak için ellerinden geleni yapmış.
Sözgelimi, şu derinlikli görünen ifadeyi ele aldılar: “Saklı mânâ benzersiz soyut güzelliğe dönüşür.” Makaleye gore bu ifade bir tür derin mânâ taşıyor benzer biçimde görünse de, yalnızca sözdizimsel yapısını sakınan bir cümleye rastgele yerleştirilmiş moda sözcüklerden başka bir şey değil. Zırvalık, salt safsatadan (nonsense) değişik olarak, kafi anlam ve hakikat içermiyor.
Pennycook, kelime dizilerinden derinlikli görünen cümleleri rastgele oluşturan bir internet sayfası hazırlamış (bir benzeri daha ilkin Deepak Chopra için yapılmıştı). Hala etken olan internet sayfasında bilgece görünen şu tür aforizmalar karşınıza çıkıyor: “Bugün, bilim bizlere tabiatın özünün karmaşıklık bulunduğunu söylüyor” ya da “Yaşam, kuantum ayrılmazlığının çiçeklenen birleştiriciliğinden başka bir şey değildir” benzer biçimde.
Araştırmacılar ortalama 300 deneğe yukarıdakilere benzer cümlelerin derinliğine nazaran birle beş içinde bir kıymet vermeleri istendi.
Cümlelerin averajı 2,6 puan olarak değerlendirildi ve bu da cümlelerin “bir miktar derin” ve “epeyce derin” içinde bir yerde bulunduğunu gösterdi. Iştirakçilerin yüzde 27′sinin ise 3,0 ve üstünde puan vermiş olması bu anlam ifade etmeyen cümlelerin “derin” ve “oldukça derin” olarak görüldüğünü gösteriyor.
İkinci deneyde ise katılımcılara, spiritüalite ve alternatif tıp üstüne New Age’ci görüşleriyle malum ve kuantum fiziğini kendi spiritüel düşünceleri için kullanmaktan çekinmeyen Deepak Chopra tarafınca tweetlenmiş gerçek zırva cümleler yayınlandı. Şaşırtıcı olmayacak şekilde, bu deneyde de ilkiyle aynı çıkan sonuçlar, iştirakçilerin zırvalığı tespit etmekte başarısız olduklarını gösterdi.
Son testte ise iştirakçilerin her şeyi “derinlikli” olarak görüp görmediklerini idrak etmek için her birine, hem basit ifadeler, hem de oldukça iyi malum derinlikli ifadeler yayınlandı. Beklendiği benzer biçimde, “ıslak bir insan yağmurdan korkmaz” benzer biçimde esin verici popüler sözler derinlikli olarak görülürken, basit ifadelerden daha yüksek puan aldılar.
Bu testlerle beraber araştırmacılar iştirakçilerin kendileri ve çevreleri hakkında ne düşünüklerini idrak etmek için matematik yatkınlığı, sözel zekâ, dinsel inanç, mecaz ile gerçeği birbirinden ayırma becerisi benzer biçimde özelliklerine baktılar.
Araştırma çarpıcı bir halde, saçma ifadelere daha açık olan ve bu ifadelere daha yüksek puan verenlerin “daha azca yansıtıcı düşündüklerini, bilişsel kabiliyetlerinin daha düşük olup varoluşsal karmaşaya ve komplo düşüncesine daha yatkın olduklarını, dinsel, doğaüstü inançlar taşıyıp, tamamlayıcı ve alternatif tıbbı daha çok desteklediklerini” ortaya koydu.
İnternetin yaygınlaşmasıyla derinlikli görünen zırvalığa her zamankinden daha çok maruz kalsak da, meydana getirilen bu araştırma, bilgece görünen saftsataları tespit etme mevzusunda daha uyanık olmamızı sağlayabiliriz ve bizi mantıksız düşünmenin tuzağına düşmekten alıkoyabilir.
Bir zamanlar sözdebilimsel safsatayı ayırt etmeyi iyi mi başaracağımızı Saçmalık Saptama Seti’nde özetleyen Carl Sagan (bu videoda Michael Shermer tarafınca yeniden anlatıldı), bu araştırmayı büyük olasılıkla oldukça severdi.
*Yansıtıcı düşünme (reflective thinking): Düşünme eyleminden değişik olarak, kuşkulanma, tereddüt etme, sorgulama vb.
Kaynak: independent
Haber Kaynağı: Sözcü
Derinlikli Görünen Saçma Sözleri Benimseyenler Daha Düşük Zekâlı
0 yorum:
Yorum Gönder