Rüzgâr, atmosferdeki havanın Dünya yüzeyine yakın, naturel, çoğunlukla yatay hareketleridir.
Hava hareketlerinin temel sürücüsü, atmosfer basıncının bölgeler içinde değişik değerlerde bulunmasıdır. Rüzgâr, alçak basınçla yüksek tazyik bölgesi içinde yer değiştiren hava akımıdır, daima yüksek tazyik alanından alçak tazyik alanına doğru hareket eder.
İki bölge arasındaki tazyik farkı ne kadar büyük olursa, hava akım hızı o denli fazla olur. Rüzgâr haiz olduğu hıza nazaran esinti, fırtına benzer biçimde adlar alır.
Rüzgârın yönü rüzgâr gülü, hızı ise anemometre ile ölçülür. Anemometre, rüzgârın bir pervaneyi döndürme hızından yararlanarak rüzgâr hızını gösteren kolay ölçü aletidir. Yükseklerdeki rüzgârlar, balonlar yardımı ile ölçülmektedir. Yükselme hızı malum balonlar belli yüksekliğe erişince rüzgâr hızı ile yol almaya adım atar.
Balonun hareketi gözlenir, Trigonometrik hesaplarla balonun birim zamanda kat etmiş olduğu yol hesaplanır ve buradan da rüzgârın hızı bulunur. Daha duyarlı ölçümler için balon ya radarla takip edilir yada balona bir telsiz vericisi monte edilir.
Okyanuslardaki akıntıların ve dalgaların oluşmasına niçin olup, kıyıların şekillenmesinde etkilidir. Kıyılarda kıyı oku, tombolo, lagün, falez benzer biçimde şekillerin oluşumu dalgalarla ilgilidir. Karalarda ise bilhassa çöllerde etkilidir.
Çöllerde akarsu, buzul ve dalgalar etkili olmadığından tek şekillendirici güç rüzgârlardır. Kumul, tafoni, yardang, çöl kaldırımı benzer biçimde şekiller rüzgar ile ilişkilidir. Rüzgârların nebat sporlarını taşıyarak çiçeklerin döllenmesini sağlaması nebat neslinin devamı açısından oldukça önemlidir.
Yeldeğirmeni ve yelkenli gemilerde gücünden yararlanılan rüzgâr orman yangınlarında negatif tesir yaparak yangının büyümesine niçin olur.
Rüzgarın sebepleri:
Yüksek tazyik alanından, alçak tazyik alanına akarken:
Dünyanın dönüşü
Yüzey sürtünmeleri
Mahalli ısı yayılması
Başka atmosferik vakalar
Yeryüzünün topografik yapısı
rüzgârın yönü ve türbülansın varlığı yada yokluğu benzer biçimde niteliklerini değiştirir.
Rüzgâr, alçak (siklon) ve yüksek (antisiklon) alanlarda değişik özellikler taşır.
Siklon içinde;
Tazyik radyal olarak içe doğru,
Santrifüj kuvvetler dışa doğru,
Coriolis kuvvet dışa doğru
tesir eder.
Antisiklon içinde;
Tazyik değişmesi radyal olarak dışa doğru,
Santrifüj kuvvet dışa doğru,
Coriolis kuvvet içe doğru tesir eder.
Tüm bunların tesiri sonucunda rüzgâr eşbasınç çizgilerine dik olarak yoluna devam eder. Bu hatların çizilmesiyle meteoroloji haritaları elde edilir. Yüzey sürtünmeleri ve Coriolis kuvveti rüzgârın eşbasınç çizgilerine dik yönünü saptırabilir. Denizlerde bu sapma açısı 20°, karalarda ise 30° ile 45° içinde olabilir.
Atmosferin alt tabakalarında meydana gelen rüzgârlarda, yerin ısı ve mekanik özelliklerinden dolayı türbülans oluşur. Türbülans yapmadan tazyik alanları içinde dolaşan rüzgârlara, eğilimli rüzgârlar denir. Eğer karadan denize doğru hafifçe eğilimli eserse logaritmik olarak alçalan bir spiral hat çizerek ilerler. Düz bir hat yerine spiral çizilmesine neden olan kuvvet gene Coriolis kuvvetidir.
Şimal yarımkürede bu spiralin dönüşü saat ibresi yönünde, cenup yarımkürede saat ibresinin tersi yönündedir. Atmosferin üst tabakalarında rüzgâr hızı saatte 400 km’ye kadar çıkabilir.
Haber Kaynağı: Sözcü
Rüzgar nasıl oluşur?
0 yorum:
Yorum Gönder